Kuvamile ukuthi abantu abakhuluma isiZulu noma ulimi olulodwa balukhulume ngezindlela ezingafani. Bhala i-eseyi uchaze ngokwahlukahlukana kolimi okungaphakathi (internal variation). Empendulweni yakho, chaza izinto ezibangela lokhu kwahlukahlukana. [50]

Isingeniso (1 Paragraph/6-8 lines): [10 Marks]
(i) Bhala isendlalelo/isethulo uchaze ngokwahlukahlukana kolimi ngaphakathi (2-3 lines).
(ii) Chaza inhloso ye-iseyi yakho.
(iii) Chaza ukuthi i-eseyi yakho uzoyihlela njani (outline of points).

Umzimba (8-12 Paragraphs): [60 Marks]
(i) Chaza izinhlobo zokwahlukahlukana nezinto ezibangela ukwahlukahlukana kolimi ngaphakathi

1 answer

Isingeniso

Ulimi, njengokwakhiwa kwezenhlalo, luhlale lukhombisa ukuhlukahluka okukhulu phakathi kwabantu abakhuluma isiZulu. Lokhu kusho ukuthi abantu bangase bahlale bephendula ngezindlela ezahlukene, nakuba bekhuluma ulimi olufanayo. Ukwehluka kolimi okungaphakathi kuthinta izici eziningi zempilo yabantu, njengokuhlala, izifundo, izimo zomphakathi, kanye nezinhlelo zokuxhumana. Inhloso ye-eseyi le, ukukhipha nokuchaza lezi zinto ezibangela ukwahlukahlukana kolimi okungaphakathi, ukuze kube lula ukuqonda ukuthi kungani abantu abakhuluma isiZulu behlukene ekukhulumeni kwabo. Ngiyohlela le eseyi ngokuqonda izinhlobo ezahlukene zokwahlukahlukana kolimi, izimbangela zokwehluka, kanye nemiphumela yokwahlukahlukana kolimi emphakathini.

Umzimba

  1. Ukwahluka Kwamazinga Ezemfundo
    Ukuthola izinga lemfundo kudinga ukusebenzisa ulimi oluhluke ngendlela yokucabanga. Abantu abaneziqu eziphakeme bavame ukusebenzisa amagama nezisho ezinzima, kanti labo abakhuluma isiZulu ngaphandle kwemfundo ephezulu bangase basebenzise ulimi oluyinkimbinkimbi evamile. Lokhu kuholela ekucaciseni uhlobo lwezimo zomphakathi ezihambisana nezinga lemfundo.

  2. Uhlanga Nendawo
    Kumkhakha wezokuhlala, abantu abahlala ezindaweni ezahlukene (eziphilayo, ezisemadolobheni, namaphethelwaneni) bahlukaniswa ngezindlela abakhuluma ngazo. Isibonelo, abantu basemakhaya bangase bahlale bephendula ngendlela yokukhuluma enezingeniso eziningi, kanti labo abahlala ezindaweni eziphilayo bangase baye bahlukana ekusebenziseni amagama athile namasiko akhethekile.

  3. Isikhathi Sokukhuluma
    Impilo yenhlalo ivamile ukuzama ukushintsha ulimi ngokuhamba kwesikhathi. Izizukulwane ezihlukene zinezinhlobo ezihlukahlukene zokuvuma. Isizukulwane esisha sikhula nezinhlelo zokuxhumana ezintsha ezikhiqizwa ngobuchwepheshe, okudala ukuthi lezi zifika nemishwana emisha nezimfundamakhwela.

  4. Izici Zokuphila Zabantu (Social Factors)
    Okuhambisana nendawo yokuhlala, izici zempilo yabantu, ezifana nezomthetho kanye nezokuxhumana, nazo zidlala indima ekwahlukaniseni kolimi. Abantu abanobudlelwano obuhlukene bangase bakhulumisane ngezindlela ezihlukahlukene, futhi ithiro elethulwe kumakhaya athile liyakha umehluko.

  5. Izizinda Zamasiko
    Ulimi luthinta kakhulu amasiko nezenhlalo. Ngemva kokubona izindawo eziningi zamaZulu, umculo, izinkulumo, noma izinkolelo zamasiko, udaba lwamazwi nemishwana lungaba nezinguquko ezibalulekile. Ulimi luhlala luhlotshaniswa namasiko, ngakho-ke abantu abahlukene bazobe bephila ezifanayo kodwa behlukene kwezokukhuluma.

  6. Izinkolo Nezinkolo
    Izinkolo ezahlukene zithinta futhi zikhuthaza izinqubo ezihlukene zokukhuluma. Ngokuhluka kwezimfundiso nezinkolelo, izisho, nemigubho kwaholela ekwakhiweni kwezimpawu ezihlukene zokukhuluma. Lokhu kuholela ekwenzeni kahle kwezinkolo ezithile ezithinta ubuchwepheshe bezokuxhumana.

  7. Ukukhula Kokusebenzisa Ulimi
    Lokhu kwenzeka ngesikhathi sokuthola izimfanelo ezahlukahlukene kokuphumelela. Izincwadi ezintsha zemfundo, ukudlalwa kwemidlalo, noma ukukhiqizwa kwemidiya kucacisa kangcono ukuthi abakhuluma isiZulu bangayihlukanisa kanjani. Kade kukhula izindlela zokutholakala kwezimali ezithinta okwaziyo ukuxhumana.

  8. Uhlanga Lokuxhumana
    Imikhakha yokuxhumana, efana ne-inthanethi, ibalulekile. Ukuxhumana kwezelwazi kudala izinkulumo ezihlukile, okuholela ekukhetheni okwenziwa phakathi kwemizamo yokuxhumana. Lokhu hangsiza ukufaka ubungcweti obuhlukahlukene kwezokukhuluma.

Isiphetho

Ukubheka imiphumela yokwahlukahlukana kolimi okungaphakathi kuphela kuzoletha ukuqonda okungcono kwempilo yabantu abakhuluma isiZulu. Lesi sikhathi sehlisa ukucabanga phakathi kwezizukulwane ezithile, ezithathekayo, nezinto ezahlukahlukene ezithinta ulimi olukhuluma. Izinhlaka ezahlukahlukene zemininingwane nezimo zempilo zakha umbono ocacile wokuthi ulimi aluphumi njengesikhumbuzo, kodwa luhlala luhlukile futhi luhambisana nezimpilo zabantu. Lokhu kukhomba ukuthi abantu bahlakulela isiko elikuthokozisile lokukhuluma, elingaveza indlela yeNkosi yalesi sikhathi.